Abluka

“Hayat sanatı taklit eder.”

Oscar Wilde

Haziran seçimlerinin hemen öncesinden başlayarak bombalı günler yaşadık; parti binaları, Diyarbakır, Suruç, sonra da Ankara… Gerçi şiddet memleketin gündeminden hiç çıkmamıştı, ama bombalı şiddetin bu kadar öne çıktığı bir dönem de olmamıştı. Özellikle de Ankara katliamı ile birlikte, hepimiz parçalanmıştık. Böyle ağır bir havanın da etkisiyle, film başından beri beni içine çekti, sonuna kadar aldı götürdü: Şartlı tahliyeyle hapisten salınan Kadir’e çöp toplayıcılık yaparak çöplerde bomba yapımına dair ipuçları arama işi verilmişti, film boyunca şehrin çeşitli yerlerinde bombalar patlıyor, bomba sesleriyle uyanılıyor, televizyon ekranlarından bombalama görüntüleri akıyordu. Oysa filmin çekimine başlandığında bütün bunlar henüz olmamıştı. Demek ki, sanat hayatı gene önceden görmüştü.

Kadir, 20 yıl içerde yatmış, kendisini istihbaratçılara öneren kişiye göre, “çalışkan ve güvenilir” bir kişidir. Çıkar çıkmaz geceyi geçirdiği salaş depoda bomba sesiyle uyanır ve gittiği mahallede ilk karşılaştığı şey, yolları kapatıp kimlik denetimi yapan polis noktaları olur. İçeri girdikten sonra kopan hayatını yeniden birleştirmek ve tekrar hapse geri dönmemek için elinde ta o zamanlar edindiği hayat bilgisinden ve giderken bıraktığı en önemli şeyden, yani, küçük kardeşi Ahmet’ten başka bir şeyi yoktur. Dolayısıyla, daha 7 yaşlarında, belki daha da küçükken, sahipsiz bıraktığı Ahmet’le yeniden bağ kurmaya çalışmak iyi bir başlangıç gibi görünmektedir. Ancak, filmin kasvetli başlangıcının haber verdiği gibi, bu çabalar trajik bir sona giden ilk adımları oluşturacaktır.

Daha en başından, Ahmet’in evine gittiğinde bir duvarla karşılaşır; Ahmet onu tanımamıştır, daha da kötüsü, yeni başlangıçlara, yeni ilişkilere onun kadar hevesli görünmemektedir. Evine girdiğinde fark ettiği gibi, gündüz vakti perdelerini kapatarak karanlık bir evde yaşamayı tercih etmektedir. Daha sonraları da çalınan zillere yanıt vermeyecek, telefona çıkmayacak, baş başa “sohbet”lerinin kritik yerinde birdenbire konuları değiştirecektir. Kadir’in içerdeyken bıraktığı hayatla yeniden bağ kurmaya yönelik çabaları sadece Ahmet’le ilişkisinde, ta işin başında değil, zaman geçtikçe başka alanlarda da boşa çıkacaktır: Evlerini kiraladığı, Ahmet’in arkadaşı Ali, ve eşi Meral’le yeni filizlenen dostlukları genç çiftin polisten kaçmalarıyla boşluğa düşecek, ne olduğunu anlamaya çalışırken sorduğu sorular eve karakol kuran polisin soğuk “Sen işine bak” yanıtlarından geri dönecektir. Üstelik tüm gayretine rağmen yeterli istihbari bilgi bulamamış, bomba yapımında kullanılan sülfat kokusunu bile öğrenememiştir.

Kadir hapse girdikten sonraki yıllarda birdenbire ortadan kaybolan ortanca kardeş Veli ise, bir hayalet gibi, yüzü atkılarla, şapkayla sarılmış bir şekilde mahallenin puslu karanlık sokaklarında mobiletiyle bir görünüp bir kaybolan “mühim bir örgüt elemanına” dönüşmüştür. Kadir’in onu bulduğunu sandığı an ise, onu sonsuza kadar yitirdiği an olur.

Ayrıca hayat 20 yıl önce hapse düştüğü zamanki gibi değildir artık: İlişkiler, mekanlar, insanlar… değişmiştir. “Herkes can derdine düşmüştür”. Büyük bir özlemle ve hevesle, elinden geldiğince çalışarak yeni hayatına tutunmaya çalışan Kadir, çırpındıkça daha da çaresizleştiği bir ağa yapışıp kalmış bir böcek gibi sonunu hazırlayan hezeyanlı bir dünyaya doğru sürüklenmekte, yazgının ağları örülmektedir.

Aktör Mehmet Özgür sayesinde Kadir karakteri filmi alır götürür, ancak, filmin ana karakterlerinden biri de, şehrin kendisidir. Fakat iki şehir vardır: Biri, uzaklarda yükselen gökdelenlerle hayal meyal seçilen, zaman zaman bombalama görüntüleriyle televizyon ekranlarına gelen, silik bir şehirdir. İkincisi ise, tek ya da birkaç katlı gecekonduları, zulalardaki meyhaneleri, “çekirdek çitleyen” bakkalları, “örgüte bilgi aktaran” manavları, karanlık sokakları, geceleri yaşayan gerçeküstü bit pazarları, giriş çıkışları ablukaya alınmış mahalleleri, vs. ile filmin geçtiği ana sahneyi oluşturur. Buradaki insanlar belediyede köpek öldürme işleri bulduklarına şükretmekte, hatta köpeklerin etini satarak para kazanmakta, perde arkalarında intiharlar planlamakta, örgütlenmekte, gizli meyhanelerde sohbet edip eğlenmektedir. İki şehri, belediye yöneticisi Vahap örneğinde simgesel olarak görmek mümkündür: Köpekleri yeterince öldüremedikleri, zehirleyemedikleri için çalışanları fırçalayan, ezen, “Bir hafta içinde ortada bir köpek bile görmeyeceğini” haykıran Vahap ile, televizyon ekranlarında köpekleri “ksilazin ve ketamin”le uyutup barınaklara aldıklarını söyleyen ve bir barınakta köpekleri severken görülen Vahap. İki şehir, iki hayattır aslında; steril ve pis, şedit ve huzurlu, yoksul ve varsıl, aydınlık ve karanlık gibi.

Nitekim Ahmet’in de benzer ikilikler arasında sıkışıp kendisini kapatmış olması muhtemeldir. Sadece kendisiyle yeniden bir bağ kurmaya çalışan ağabeyi Kadir’e karşı değil, tüm dünyaya karşı. Kadir’in hapisten çıkıp onun evine geldiği gün anlarız bunu: Gündüz olmasına rağmen evin perdeleri kapalıdır. Kadir bunu fark edip perdeleri açtığında Ahmet’in gözleri kamaşır, ağabeyinin evin ortaya çıkan güzelliğine yönelik övgüsüne kayıtsızdır. O zaten içine bakmaktadır ve orada belli ki koyu bir karanlık vardır. Yaptığı işte iyi olduğunu düşünmektedir, attığı kurşun hedefini bulmakta, köpekleri birer birer düşürmektedir, ama öldürdüğü tüm köpeklerin kabusuna dönüşmesine engel olamaz. Yaraladığı bir köpekle kurduğu ikircimli sevgi ilişkisi, hayata dair bir umut ve “başka kapılar” açma fikri uyandırsa da, bu karanlığın azalmasına katkıda bulunmaz. Kadir çok küçükken hapse girdiğinde ortanca kardeş Veli ile yalnız kalıp yetiştirme yurduna gittiklerine göre, anne babaları yoktur, Kadir hapse girmiştir, ardından Veli ortadan kaybolur ve ardından eşi çocuklarıyla birlikte terk edip başka birine kaçmıştır. Tüm dünya onu yalnız bırakır ve sonunda tehdit eder bir hale gelir. Nitekim, Vahap’ın çıkışma sahnelerinden sonra arkadaşlarıyla kamyonda giderken kafasında bir şey aydınlanır: “Bunlar bizi test ediyorlar” der kendi kendine. Çıkış yoktur, trajik son onu da beklemektedir.

Film ilerledikçe, kahramanların zihinlerinde olduğu gibi, dış dünyada da gerçek ile gerçek-dışı karışmaya başlar. Zaman algısı kaybolur. Hangi olayın; düşün mü, gerçekliğin mi önce meydana geldiği anlaşılmaz hale gelir. Mekanlar yer değiştirir: Daha önce iç mekandan gördüğümüz olay daha sonra dışarıdan tekrarlanır, ve tersi. Özellikle geceleyin uzayan sokak boyunca yanan çöp konteynırları ve bit pazarında geçen sahneler filmin gerçek-dışılık etkisini artırır. Ama zaten, böyle bir mahalle gerçek midir ki? Orada, uzakta, gökdelenlerin yükseldiği “asıl” kenttekiler için, böyle hayatlar var mıdır ki? Orada, abluka altındaki bir mahallede, bakkal arkalarında gizli gizli içki içen, sokaklarda gördüğümüz, okşadığımız köpekleri vurarak para kazanan, hatta etlerini satan, sıra sıra dizilip gözaltına alınan, muhbirleri infaz eden insanlar mı yaşamaktadır? 

Sonunda 20 yıl önce terk ettiği bu hayatı anlamlandırmakta güçlük çeken Kadir’in de gerçekle bağlarının giderek kopmasına şaşırmalı mıyız? Gözden kaçmasını istemem; Kadir’in hayatı anlamlandırma çabasının sekteye uğradığı yerlerden biri, belki de birincisi, filmdeki tek kadın karakter olan Meral’le ilişkisidir. Daha ilk tanıştıkları gün, Meral’in evlerine girerken Ahmet’i öylesine öpmesine yönelik bakışları, bu ilişkinin seyrine bir giriş niteliğindedir. Polislerin evlerine karakol kurmalarından, Ali ile Meral’in devrimci bir çift olduklarını anlarız. Ali rahat, kolay ilişki kuran, esprili, iyi bir insandır. Fakat Meral şaşırtıcıdır: Kocasının yanında Ahmet’e sevgi gösterilerinde bulunur, yemeğe gelemediği için içemediği çorbayı alıp onun evine götürür, kocası yandaki kanepede uyurken Kadir’le gece vakti oturup tavla oynar, daha da ötesi, eli yanan Kadir’in ellerine merhem sürüp sarar. Gerçek olanla gerçek-dışı karışmaya başlarken, bu haliyle Meral de hezeyan sisteminin içine girmeye başlar. Çöpte bulduğu toka, tüm olan bitenlere açıklama getiren bir nesneye dönüşür, çünkü tokayı Ahmet’in evinde görmüş, alıp Meral’e verdiğinde de samimi bir “Aa, orada mı bırakmışım? Ben de yarım saattir onu arıyordum” yanıtıyla karşılaşmıştır. Oysa bir şaşkınlık, yüzünde bir itiraf beklemektedir. Böylece toka da kendisini bu işe alan istihbaratçı Hamza’ya her şeyi açıklamak için göstereceği kanıtlar arasına katılır. 

Film, bir yandan insanların arasında -ve içlerinde- olup bitenleri anlatırken, öte yandan arka planda yarattığı atmosferle de hayatımızın nasıl bir kuşatılmışlığın, şiddetin ve karanlığın gölgesinde yaşandığını gösteren sahnelerle doludur. Karanlık, gerçekten karanlıktır: Sokaklar, evler… Eve dönen Kadir sadece filmin başında değil, başka bir sahnede de, gece vakti polis ablukasına rastlar. İlerde elleri başlarında gençler gözaltına alınmaktadır. Karanlıkta evine dönerken gürültüye duraklar, biraz sonra, arkasında maskeli askerler bulunan araçlar görünür. Az ilerde siren sesleriyle bir ambulans geçmektedir. Bu sırada Ahmet de yürüyerek evine dönmektedir, ötelerden silah sesleri ve “Teslim olun!” bağırışları gelir. Eve döndüğünde gürültüler gelmeye başlar, giderek çoğalır, sokaktan askeri araçlar geçmeye başlar, Ahmet’in korkulu gözleri önünde camlar sarsılır ve çatlar. İçsel karanlıklar dışarıdaki karanlıklarla karışır, Ahmet köpekleri öldürmekle kalmaz, bir ölçüde bağ kurduğu köpeğini pataklar, televizyonlarda sürekli şiddet görüntüleri geçer, vs.

Bütün bu karanlığa rağmen film bittiğinde az önce büyük bir yapıtla karşılaştığınız hissiyle içiniz dolar, fakat bir soru akıllarda kalır: Peki, bu abluka nasıl kırılacaktır? Yanıt belki de ozan Ali Asker’in türküsündedir:

Duru düşlediğin gökyüzünü

Kara kara bulutlar nakışlıyorsa

Umutların kuşatılmasın

Acılarımın gözbebeği

Bak bahar nasıl da hoyrat

Dağlar nasıl da açmış kollarını

Görkemli bir ana kucağı gibi

Kasırgalı vuruşlara hazır

Nasıl da yükseliyor gökyüzüne

Davran hele davran hele

Acılarımın gözbebeği

Senin sesin yenilgi tanımaz

Bu abluka dağılacak.

PsikeSinema Kasım Aralık 2015.