Archive for

Çocuk İstismarı Beyinde ve DNA’da Kalıcı Biyolojik Yaralar Bırakıyor

Çocuğa yönelik istismar (abuse) ve ihmal (neglect) gibi kötü muameleler (maltreatment)  dünya çapında en ciddi halk sağlığı sorunlarından biridir. Araştırmacılar adli otopsi vakaları, koruyucu müdahale gören küçük çocuklar ve ergenler ile beyin MRI taramaları yapılan ergenlerden oluşan üç farklı grupta DNA’nın üzerinde metilasyon yoluyla gen etkinliğini düzenleyen kimyasal düğmeler/anahtarlar (switch) olan epigenomu ayrıntılı biçimde incelediler ve kötü muameleyle bağlantılı başlıca dört metilasyon bölgesi belirlediler: ATE1, SERPINB9P1, CHST11 ve FOXP1.

Metilasyon bölgeleri genetik düzenlemede anahtar rol oynarlar, çünkü alttaki DNA dizilimini değiştirmeden gen ifadesini düzenleyebilirler. Belirlenen dört metilasyon bölgesinden FOXP1 ana anahtar olarak davranmaktadır.

FOXP1’deki değişiklikler özellikle önemli, çünkü beynin duygu ve bellekle bağlantılı bölgelerinde gri madde azalmasıyla bağıntılıdır. Araştırmacılar FOXP1’in hipermetliasyonunun (fazla metillenmesinin) gri madde hacminde (duygusal düzenleme, anıların geri alınması ve toplumsal bilişten sorumlu olan orbirofrontal korteks (OFK), singulat girus ve oksipital fuziform girus’ta) değişikliklerle bağlantılı olduğunu buldular. Bu tespit hayatın ilk yıllarındaki travma, beyin gelişimi ve gelecekteki ruhsal sağlık sorunları arasındaki ilişkiyi göstermektedir.

Araştırmacılar ayrıca bir metilasyon risk puanı (methylation risk score: MRS) da oluşturdular. Bu skorun kötü muamele öyküsü olan ve olmayan bireyleri birbirinden ayırt edebileceği öngörülmektedir.

Kaynak: Child Abuse Leaves Lasting Biological Scars on the Brain and DNA. https://neurosciencenews.com/child-abuse-epigenetics-brain-29822/ 16 Ekim, 2025.

Jane Goodall’ın Mirası

İngiliz primatolog Jane Goodall 1 Ekim 2025’te 91 yaşında öldü. Tanzanya’daki Gombe Ulusal Parkı’ndaki şempanzelerle yaptığı çalışmalarla ünlüydü.

Şempanzelerin alet yaptıklarını ve kullandıklarını keşfeden ilk kişiydi. Doğal çevrenin korunması, insan hakları ve hayvanların esenliğinden yanaydı. Tıbbi araştırmalarda hayvanların kullanılmasına son verilmesini savundu.

Bilimsel çalışmalarda hayvanlara numaralar yerine isimler vermeye başlaması zamanında çok eleştirildi, fakat bu şimdi sıradan bir uygulama oldu.

(Aşağıda Jane Godall’ı Freud ile birlikte görüyorsunuz.)

Goodall hayvanların -sadece insanlara özgü olduğu sanılan- duygulara, empatiye ve kültüre sahip olduklarını gösteren ilk kişiydi (Mireya Mayor). 

Keşifleri insanlığın yeniden tanımlanmasına neden oldu. Şempanzelerin o zaman iddia edildiği gibi otçul olmadıklarını; et yediklerini, avlandıklarını ve savaştıklarını gösterdi (Nick Boyle). 1973’te iki şempanze grubu arasındaki toplumsal bölünmenin dört yıl süren bir savaşa ve topluluklardan birindeki erkek maymunların hepsinin ölmesine neden olduğunu gözlemlemişti.

Goodall’in etkisinin ve popülaritesinin sırrı olayları ilişkilendirme ve öyküleme yeteneğiydi. Bilimi, insanların ilgilendiği ve önemsediği -anne ve çocuk arasındaki ilişki gibi- şeylerle bağlantılandırdı ve şempanzelerin insanlara ne kadar benzediklerini gösterdi (Alison Behie, Euan Ritchie, Mireya Mayor). 

İçedönük biri olmasına karşın ulaştığı başarı ve halkla bağlantı kurma yeteneği, ne kadar büyük ve disiplinli bir çaba harcadığını gösterir (Thomas Gillespie).

Her zaman gençlere zaman ayırdı. O bir umut elçisiydi ve gençlerin bunda ne kadar önemli olduklarını görmüştü (Nick Boyle). 1991’de kurduğu gençlik programı Roots and Shoots gençleri eğitmeyi ve koruma çabalarına katmayı amaçlıyordu.

İnsanların bilmesinin pek mümkün olmadığı bir şey ise, Jane’in 90 yaşında bile inanılmaz ölçüde eğlenceli ve flörtöz yanıydı (Mireya Mayor).

Goodall’ı anlatan kişiler:

• Mireya Mayor. Antropolog, primatolog. Florida International University. Miami, ABD.
• Nick Boyle. Taronga Hayvanat Bahçesi Yöneticisi. Sidney, Avustralya.
• Alison Behie. Antropolog. Australian National University. Avustralya.
• Euan Ritchie. Koruma Bilimcisi. Deakin University Melbourne, Avustralya.
• Thomas Gillespie. Emory University. Atlanta, Georgia, ABD.

Kaynak: Rachel Fieldhose & Mohana Basu. Jane Goodall’ın Mirası: Bilimi Değiştirmenin Üç yolu. October 2, 2025. nature.com (3 Ekim 2025’te indirildi.) https://www.nature.com/articles/d41586-025-03209-y?utm_source=Live+Audience&utm_campaign=acf28f1ac7-nature-briefing-daily-20251002&utm_medium=email&utm_term=0_-33f35e09ea-499220253